İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden Prof. Dr. Fethi Gedikli, araştırmacı Ali Ak, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden Arş. Gör. İbrahim Enes Onat ve Türk-Alman Üniversitesi Hukuk Fakültesinden Arş. Gör. Ercan Karaismailoğlu tarafından yayına hazırlanan Samsun-Bafra MŞH.ŞSC.d.1324 (Eski 690) Sayılı Mahkeme-i Şer‘iyye Zabıt Ceridesi, İstanbul Üniversitesi Yayınları tarafından e-kitap olarak yayınlandı.

Bafra, Karadeniz’in kıyısında, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış köklü bir şehirdir. Ancak bu kadim kentin yazılı tarihi, bugüne dek yeterince derinlemesine incelenmemiş ve hak ettiği ilgiyi görmemiştir. Şimdi ise, Samsun-Bafra Mahkeme-i Şer‘iyye Zabıt Ceridesi ile Bafra’nın geçmişine açılan yeni bir pencere aralanıyor.

Bu eser, yalnızca mahkeme kayıtlarını içeren bir belge değil, aynı zamanda 20. yüzyılın başlarına ışık tutan, dönemin toplumsal yapısını, aile hayatını, köyleri ve mahallelerini detaylandıran bir hazine niteliği taşıyor. Eserde yer alan 160 kayıt, hem hukuki uygulamalar hem de Bafra’nın nüfus yapısı, kültürel çeşitliliği ve toplumsal dinamikleri hakkında eşsiz bilgiler sunuyor.

Bafra’nın yazılı tarihi açısından bu eserin önemi, belki de ilk kez somut ve kapsamlı bir kaynağın, günümüz alfabesiyle geniş bir okuyucu kitlesine sunulmuş olmasında yatıyor. Osmanlı Türkçesinden Latin harflerine aktarılan bu kayıtlar, tarihçilerin, araştırmacıların ve meraklıların Bafra’nın geçmişine dair daha fazla bilgiye erişmesini sağlayacak. Ayrıca, Müslüman, Rum ve Ermeni nüfusun bir arada yaşadığı bu çok kültürlü yapının, toplumsal uyum ve çatışma süreçleriyle birlikte incelenebilmesine de olanak tanıyor.

Bu değerli çalışmayı yayına hazırlayan Prof. Dr. Fethi Gedikli, Arş. Gör. İbrahim Enes Onat, Arş. Gör. Ercan Karaismailoğlu ve araştırmacı Ali Ak, yalnızca bilim dünyasına değil, aynı zamanda Bafra halkına ve tarihine büyük bir katkı sundular.

Samsun-Bafra Mahkeme-i Şer‘iyye Zabıt Ceridesi, Bafra’nın yazılı kültürüne kazandırılan önemli bir eser olmanın yanı sıra, gelecekte yapılacak tarih ve sosyoloji çalışmaları için de bir başvuru kaynağı olacaktır. Bafra’nın köklü geçmişini yazıya dökme sürecinde ilk adımlardan biri olan bu eser, şehrin tarihi mirasını aydınlatmaya devam edecektir.

Bafralı Araştırmacı Ali Ak’ın Ağzından Çalışmanın Öyküsü

1983’te yayınladığım “Kurtuluş Savaşı Yıllarında Bafra” kitabımın hazırlık çalışmalarına 1979-1980 yıllarında başlamıştım. Bafra, Alaçam, Vezirköprü, Havza, Sinop ve çevresinde yaptığım röportaj ve kayıtlar sürecinde, İslam ahali ile gayrimüslim ahalinin dostluk içinde, huzurlu bir yaşam sürdüklerini anlamıştım. Nasıl oldu da gayrimüslim halk içinden çıkan Pontusçu Rum çeteleri Bafra’nın 30’dan fazla köyünü kısmen ve Çağşur köyünü tamamen yaktılar? Hep bunu düşünüyordum.

Mahkeme kayıtlarından bir şeyler bulabilir miyim diye Ankara Milli Kütüphaneye gidip sordum. Bafra’nın Osmanlı dönemi son yıllarıyla ilgili 5 şer‘iyye sicili buldum ve fotokopilerini aldım. Bafra’da bunları okuyabilecek kişi emekli imam İbrahim Torun’du. Torun, devlet arşivlerinde bir süre çalışmış ve Arapça ile Farsçayı biliyordu.

Beş mahkeme defteri, yani Bafra kadısının tuttuğu ve mahkeme sonu kararların yazıldığı defterleri, Sayın İbrahim Torun’a götürdüm. Kendisi bülbül gibi okuyunca çok heyecanlandım. İki defteri gözden geçirip çalışmaya başladık. Defterler büyüktü. 150 varak olan da vardı, 200’den fazla olan da. Uzun defterlerdi. İbrahim Hocam okuyor, ben yazıyordum. Hocam o kadar hızlı okuyordu ki ben yazmaya yetişemiyordum.

Tam altı ay İbrahim Torun ile, bir sene kadar da Burak Kavaklı ile yaptığımız çalışmalar sonunda iki defter yeni Türkçe harflere aktarılmıştı. Ancak çalışmanın bir uzman kurul tarafından gözden geçirilmesi gerekiyordu. Araştırmalarımıza devam ederken, Bafra Musiki Cemiyeti Başkanı merhum Namık Anarat abimizin ilgi ve yardımıyla 2018 yılında Kazakistan’a bir etkinliğe gitmiştim.

Kazakistan’da Prof. Dr. Fethi Gedikli ile aynı etkinlikteydik. İki Karadenizli sohbetlerimiz koyulaştıkça söz çalışmama geldi. Bafra şer‘iyye sicilleriyle ilgili yaptığım çalışmadan bahsettim ve yardım sözü aldım. Sayın Gedikli, yoğun çalışmalarına rağmen iki akademisyenle beraber düzeltisini tamamlayarak bilim dünyasına önemli bir eser kazandırdı ve Bafra yazılı kültürünü zenginleştirmemize olanak sağladı.

Sayın Gedikli’ye, Sayın Onat’a ve Sayın Karaismailoğlu’na şahsım ve Bafralılar adına teşekkür ederim.

Erkan Avşaroğlu

15 Ocak 2025, Bafrahaber.com

"Yazının tamamının, kaynak belirtilse dahi kopyalanarak yayımlanması uygun değildir. Paylaşmak isterseniz, lütfen yalnızca başlık ve manşet resmiyle birlikte link vererek paylaşınız. Anlayışınız için teşekkür ederiz."

E-Kitabı indirmek için tıklayınız