XX. yüzyılın başlarında Akdeniz havzasından mahalli müzik icrasında dört güçlü kadın sesi çıktı. Mısır’dan Ümmü Gülsüm, Fransa’dan Edith Piaf, Portekiz’den Amalia Rodrigues ve Türkiye’den Safiye Ayla.
Safiye Ayla’nın hayatının ilk dönemleri zorluklarla doludur. Nerede ne zaman doğduğunu, hatta annesi ile babasını kendisi bile bilmez. Kimsesizler yurdunda büyümüş, ilkokul öğretmeni olmuş ve parasızlık senelerinde kendi ifadesine göre geceleri musalla taşları üzerinde uyur. Bu dönemde Eyyubi Mustafa Efendi’den usul ve makam öğrenir. Ardından Yesari Asım Bey'den de müzik dersleri alır.
İlk plağını 1930'da dolduran Ayla, Küçük çiftlik Parkı'nda ve Mulen Ruj Gazinosunda sahneye çıkar ve assolistliğe yükselir. 1932'de İstanbul Vali Yardımcısı Nuri Bey'in evinde düzenlenen davette Atatürk'ün huzuruna çıkarak şarkılar seslendirir. Böylelikle Atatürk'ün en sevdiği sesler arasına girer. Ayla, Mustafa Kemal Paşa adına düzenlediği konserde “Yanık Ömer” adlı şarkısını okur ve Paşa büyük bir hayranlıkla tekrar tekrar okumasını ister. Konser sonunda Mustafa Kemal Atatürk, Safiye Ayla’nın yanına gelerek, “Safiye çok teşekkür ederim, çok güzel yorumladın” der ve sonra ekler, “Bu türküyü bir operada söylemeni çok isterim. Bunu başarırsan, beni gerçekten çok mutlu edersin.” Bunun üzerine Safiye Ayla her yere başvuru yapar, bir operada bu türküyü icra edebilecek tek yer bulamaz ve Atatürk’ün bu vasiyetini yerine getiremeden 80 yaşındayken vefat eder.
Safiye Ayla, sanat yaşamı boyunca başta İstanbul Radyosu olmak üzere Türkiye radyolarında sayısız konser verdi, beş yüzden fazla plak doldurdu ve plakları rekorlar kırdı. İstanbul Belediye Konservatuarı İcra Heyeti'nde görev aldı. Burada tanıştığı Şerif Muhittin Targan ile 8 Nisan 1950 tarihinde evlendi. Evlilikleri 1967'de eşinin vefatına değin sürdü. En son sahne konserini Atatürk'ün anısına Türk Kültürüne Hizmet Vakfı yararına 1987'de İstanbul AKM'de verdi.
Safiye Ayla, 14 Ocak 1998'de, İstanbul'da yaşamını yitirdi.
Safiye Ayla, müzik hayatı boyunca sayısız Anadolu turnesine çıktı ve sanatını icra etti. Eserlerini ölçüye uyarak, iyi bir diksiyonla, düzgün, aynı zamanda da coşkun, çekici bir tavırla okurdu. Sesindeki pürüzsüz akış en tiz perdelerde bile kaybolmazdı. Zamanın gözde şarkılarıyla fantezilerini olduğu kadar, Rumeli türküleriyle klasik örnekleri de içine alan repertuvarlarıyla geniş bir dinleyici kitlesine sahip oldu. Çok sevildi ve Türk halkının gönlünde taht kurdu.
Sevildiği ve kendisine ilgi duyulan yerlerden biri de Samsun’un Bafra ilçesiydi. Bafra eşrafından tütün tüccarı Süleyman Türk ile Safiye Ayla arasında bir dostluk ilişkisi bulunmaktaydı. Türk, Safiye Ayla’yı Bafra’ya davet etmiş ve Bafra’da konserler vermesini sağlamıştır. O dönemde varlıklı ailelerin sanatı ve sanatçıyı desteklediği de dikkati çekmektedir. Safiye Ayla Bafra’ya 1951 ve1953’te iki kez konser vermek için gelmiştir.
3 Mayıs 1951 tarihli Bafra Gazetesinde, “Safiye Ayla Şehrimizde” başlığını taşıyan bir haber yapılmıştır. ’’Güzide ses sanatkarlarımızdan Safiye Ayla beraberlerinde Malatyalı Fahri ve diğer saz arkadaşları olduğu halde bu akşam bir konser vermek üzere şehrimize gelmiştir.”
30 Temmuz 1953 tarihli Bafra Gazetesinde ‘’Safiye Ayla Konserinden İntibalar” başlığını taşıyan bir başka haber yapılmıştır. Bafra konserinde klasik eserle halkın karşına çıkan Safiye Ayla hala yurdumuzun en büyük değeri olduğu vurgulanmıştır. Duyarak tabii okuyuşu anoslardaki kelime hazinesi, kitleye hitap edişi tek kelime fevkalade olarak aktarılmıştır.
O dönemde Safiye Ayla’nın binlerce hayranı bulunmaktaydı. Bunlarda birisi de Bafra’da Kibaroğlu Sinemasının müdürü Kenan Cırıl’dı. Kenan Cırıl 1929’da Amasya Gümüşhacıköy'de doğmuş, 2006’da İstanbul’da vefat etmiştir. Sinemanın büfesini Bafra`nın güzel insanlarından Kazım ve Kenan Cırıl kardeşler işletiyorlardı. Büfelerinde sattıkları ve Bafralıların çok sevdiği leblebi ve yer fıstıklarını kendi evlerinde kavurup taptaze şekilde müşteriye sunuyorlardı. Yine kantine bağlı olarak çalışan seyyar gazoz satıcıları vardı. Madeni bir kovanın içine, buz parçaları ve gazozlar saatler öncesinden konulur, oradan çıkarılarak elbise askısı gibi telden yapılmış sekiz adet gazoz alabilen metal çerçeveye konulan gazozlar salondan dışarı çıkmayan seyircilere satılırdı. Gazoz satıcıları genelde genç sayılabilecek çocuklar olurdu. Müşteri çekmek için gazoz açacağı şişelere tık tık tık diye vurulurdu. Orada satılan Topçunun Gazozu o kadar güzeldir ki hala insanların hafızasındadır. Kibaroğlu sinemasının bitişiğinde yer alan Olimpiyat Bilardo ve Pinpon salonunun sahibi ve işletmesini de Kenan Cırıl, Çavuş Kazım Cırıl kardeşler yapmaktaydı. Olimpiyat Bilardo salonunun isim babası yine kendisidir. Kenan Cırıl dost canlısı, beşeri ilişkilerde gayet iyi olan yaptığı işi hakkıyla yapan, esnaf arasında sözüne itibar edilen bir insandı. Bulmacaya karşı ayrıca merakı vardı. Boş vakitlerinde sürekli bulmaca çözdüğü anlatılır. El yazısı çevresindekileri kıskandıracak güzeldir. Müziğe karşı da çok büyük ilgisi bulunmaktadır. Kenan Cırıl tam bir Safiye Ayla hayranıdır. Safiye Ayla’ya şu mektubu yazmıştır.
Çok Değerli Sanatkar 20 Temmuz 1952Size karşı duyduğum hayranlığı bir … şu karaladığım birkaç satırla ifadeye çalışsam bilmem muvafık ola bilirmiyim?Fakir bir ailenin çocuğuyum ,günde aldığın 200 kuruşla 4 nüfuslu babasız bir ailenin mecburi geçimine memurum. Müziğe karşı hevesim ta öteden beri size hayranlığım ile başlar, sizinle gerek bir hasbihal gerekse muhabere sizce zaman bakımından bence de maddeten mümkün olmadığı için ancak bu zevkimi sizin ……. telafiye mecburum.Geçen gün komşu bir ailenin çocuğundan temin ettiğim R. Radyo Dünyasının eski bir sayısındaki röportajımızı okudum resimlerinizi seyirden kendimi alamadım.(Allah bize de sevmek, sevilmek, az da olsa zevk almak ve nihayet taktir etmek hissi vermiş. Bu hissi ancak size karşı duyabiliyor bütün zevk ve kederimi sizin nezdinizde arıyorum. Bütün eserler sizin sesinizde tam değerini buluyor, şuna eminim ki her bestekar bir eserini sizden duyarken gönül rahatlığı içerisinde bulunuyor.)Bir resminizi R. Radyo dünyası idaresinden temin maksadıyla harçlığımdan tasarrufla topladığım 150 kuruşu kardeşimin mülzem bir ihtiyacı için harcarken hem sevindim hem üzüldüm bir daha bu kadar parayı toplamak için epey bir zaman lazım olduğundan sizden bir imzalı resim istemeye karar verdim .Sizin de her hayranınızın arzularını yerine getirmek güç bir iş olduğunu da takdir ettiği halde yukarıda arz ettiğim durum karşısında bundan başka yol bulamadım ufak bir hayalimizi benden esirgemediğiniz takdirde evime neşe gireceği kanaatindeyim. İleride imkan nispetinde o resmi büyütmeye çalışacak zevkime bu bir kat daha ilave etmiş olacağım..... En kıymetli eşyasının sizin resminiz olmasına çalışacağım
En derin hürmetlerimleHayranlarından Kenan CırılAdresKenan CırılGazipaşa mahallesi Güven Züccaciye Hamdi Kara eliyle Bafra
Kenan Cırıl’ın yazmış olduğu mektubu Safiye Ayla okumuş ve saklamıştır. Safiye Ayla’nın kendisine ait evrakları saklayıp arşivleme gibi bir özelliği bulunmaktadır. Safiye Ayla’nın vefatından sonra evrak-ı metrukesi yakınları tarafından Türk Eğitim Vakfına bağışlanmış. Bağışlanan evinin işe yarar eşyaları boşaltıldıktan sonra bodrumunda ‘işe yaramaz’ diye temizlettirilen atıklar içinden mektuplar çıkmış. Temizleyiciler de eskiceye satmışlar. Ne tesadüf ki Safiye Ayla’nın Evrak-ı Metrukesini bir başka Bafralı devlet ses sanatçısı, koro şefi ve yazar olan Mehmet Güntekin almıştır. Mehmet Güntekin evraklar arasında yakinen tanıdığı Kenan Cırıl’ın yazdığı mektubu görmüş, çok şaşırmış ve etkilenmiştir. Mehmet Güntekin, Kenan Cırıl’a vefat etmeden bir iki yıl önce, 1951’de yazdığı mektubu tekrar geriye vermiştir. Hayranı olduğu Safiye Ayla’dan imzalı bir fotoğraf istemek için yazdığı o mektup 50 yıl sonra tekrar kendisine geriye dönmüştür. Kenan Cırıl, yarım asır sonra o mektubu eline alıp okuduğunda acaba o an neler yaşamıştır?...
Sevgi ve Selamlar
Emin GünaydınTarihçi-Sosyolog16 Şubat 2021, BafraHaber.Com
KAYNAKÇA
1- BARDAKÇI, Murat, Safiye Ayla, İş Bankası Yayınları, İstanbul 2017
2- AHISHALIOĞLU, ALPTEKİN, Bafra Ah Bafra, Postiga Yayınları, İstanbul 2011
3- GÜNGÖR, Necati, Safiye Ayla’nın Anıları, Heyamola Yayınları, İstanbul 2006
4- Bafra Gazetesi, Safiye Ayla Şehrimizde, 3 Mayıs 1951
5- Bafra Gazetesi, Safiye Ayla Konserinden İntibalar, 30 Temmuz 1953
6- ÖZDEMİR, Abdullah, (Kişisel İletişim, 14 Kasım 2020)
7- www.haberler.com
8- www.afroture.org
9- GÜNTEKİN, Mehmet (Kişisel İletişim, 18 Ekim 2020
10- GÜNTEKİN , İbrahim (Kişisel İletişim, 9 Eylül 2020)
11- JAN, Cırıl (Kişisel İletişim, 1 Aralık 2020)
12- AY, Safet, CIRIL, Jan, ALIM, Mustafa PİRYOL, Ayhan, (Fotoğraf Arşivi)
13- 1. Fotoğraf, https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=10160399644814937&id=670254936
14- 2. Fotograf, https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=1975659095820580&id=100001295255678
15- 3. Fotograf, https://m.facebook.com/groups/2060994170839736/permalink/2516715988600883/
16- 4.Fotoğraf, CIRIL, Jan, Fotoğraf Arşivi
17- 5.Fotograf, https://m.facebook.com/groups/1559524867671695/permalink/2444532715837568/
18- YILMAZ, Recep, https/bafra haber.com/yazaryazı/bafrada-benim sinemalarım
19- Kenal Cırıl’ın Safiye Ayla’ya yazdığı mektubun teminini sağlayan, Jan Cırıl ve Abdullah Özdemir’e teşekkür ediyorum.
Süleyman türk bafra tarihine ihanet eden isimdir! yayınla editör. dayanak olarak ömer faruk urfalının yazısını gösteriyorum.
@yorumcu-99632 https://www.bafrahaber.com/yazaryazi/bafra-nin-hanlari--36600.html
Ömer faruk urfalı kim? yazıyı nereden bulabiliriz?
Yorum cevap kısmında kaybolur diye buraya yazıyorum. hocam sağ olsun bana cevap yazmış kitap hazırlıkları devam ediyor diye. güzel insan, elimizden ne gelirse yapmaya hazırım. sayenizde eskileri yad ederek, biraz buruk ama sevinçli ana sahip olduk. iyi ki varsınız. vaktiniz var mı bilmiyorum ama bir dönem hellenistik dönemde samsun'da yaşayan amazon savaşçı kadınlar hakkında araştırma yaparsanız yine zevkle okuruz. aslında tarihimizin aydınlanması bakımından çok ve bir o kadar da tozlu sayfalarda pek incelenmeden kalmış :) ellerinizden öperim hocam, sevgilerimle.
Emeğinize sağlık hocam.bafra ile ilgili geçmişe yönelik detaylar anılar öğrenmek bizlerinde hafızasında bir anı olarak kalacaktır.teşekkürler
