Hocalı Katliamı (Azerice: Xocalı qətliamı ya da Xocalı Soyqırımı), Karabağ Savaşı sırasında 25 Şubat 1992 ve tarihinde Azerbaycan`ın Dağlık Karabağ bölgesindeki Hocalı kentinde Azeri sivillerin, Ermeniler tarafından katliamı olayıdır. Azeri kaynaklarının ve Memorial, İnsan Hakları İzleme Örgütü gibi bazı uluslararası insan hakları kuruluşlarının bildirdiklerine göre<sup>[1] [2]</sup> katliam, Rus 366. Motorize Piyade Alayı`ın desteğindeki Ermeni silahlı kuvvetleri tarafından gerçekleştirilmiştir^[3]. İnsan Hakları İzleme Örgütü, Hocalı Katliamını Dağlık Karabağ`ın işgalinden bu yana cereyan eden en kapsamlı sivil kırımı olarak nitelendirmiştir. Azeri kayıplarının sayısı üzerinde tartışmalar devam etmektedir. Saldırıda ölenler hakkında Azerbaycan resmî kaynaklarının bildirdiği rakam 106`sı kadın, 83`ü çocuk olmak üzere toplam 613 kişi olmakla birlikte <sup>[4]</sup>, katledilen toplam Azeri sayısının bin 300 kişi olduğu tahmin ediliyor <sup>[5]</sup>.
Katliamın ardından Azerbaycan, Hankendi`ndeki 366. Motorize Piyade Alayı`nın saldırıya katıldığını açıkladı. Çünkü saldırıda gelişmiş konvansiyonel silahlar kullanılmıştı. Bunlar değil bölgedeki yerel gruplarda, yeni oluşmaya başlayan Azerbaycan ve Ermenistan ordularında bile yoktu. Rus tarafının tersini söylemesine karşın alaydan firar eden üç Rus askeri 3 Mart 1992`de düzenledikleri basın toplantısında, Hıristiyan Ermeniler yanında Müslüman Azerbaycanlılara karşı savaşmalarının istendiğini itiraf etti ^[6].
Tam 17 yıl önceydi, 25 Şubat`ı 26 Şubat`a bağlayan gece Ermeni çeteleri, Hocalı`ya girdi. Çocuklar, kadınlar ve ihtiyarlar işkenceyle öldürüldü. Türk dünyası ve Azerbaycan için en acılı günlerden biri olmasının yanısıra, insanlık tarihi için de kelimenin tam anlamıyla kara bir sayfa olarak geçti 26 Şubat. İkiyüzlü Batı ise, bu katliamı görmezden geliyor.
 
1992 Şubatı Azerbaycan halkının tarihine kara harflerle yazıldı. 17 yıl önce Ermeni işgalcileri dünyanın gözleri önünde Hocalı`da katliam yaptı.

10 bin nüfuslu Hocalı`da, olaylar sırasında yaklaşık 3 bin Azeri bulunmaktaydı. O gece Ermeni silahlı birlikleri Hankedin`de bulunan ve komutanlarının çoğu Ermenilerden oluşan 336. Alayın zırhlı silah ve askerlerinin yardımı ile Hocalı kasabasını yerle bir etti.
Katliama tanık olan bir gazeteci, yaşananları şu şekilde aktarmaktadır: "Dağlık Karabağ`ın Hocalı kentinin düşüşünü bir gün boyunca yaşadım. Görüntülerle belgeledim ve video çekimleriyle bir günde bin 300 Azerbaycan Türk`ünün Ermeni çetecilerce öldürülüşünü bütün dünyaya duyurdum. Hocalı katliamı anlatılamaz bir vahşetti. Bütün Azerbaycan şok olmuştu. Ermeni bıçaklarından, kurşunlarından kurtulmayı başaranlar; kadınlar, çocuklar, ihtiyarlar karlı dağlarda tipi altında Agdam`a gelmeyi başardıklarında çoğunun ayakları donmuştu. Bazılarının ayakları ise kangrenden dolayı kesilmişti. Ermeniler vahşetin her türlüsünü sanki ibret olsun, örnek olsun diye yapmışlardı. İhtiyar dedelerin, yaşlı anaların yüzleri jiletlerle doğranmış, genç kadınların göğüsleri kesilmiş, bebeklerin kafa derileri yüzülmüştü. Hocalı ile Agdam arasındaki 12 kilometrelik orman boyunca cesetler dizilmişti."
Ermeni zalimlerinin yaptığı Hocalı katliamında aralarında 106 kadın, 63 çocuk 70 de ihtiyarın bulunduğu 613 kişi hayatını kaybetti. Aynı zamanda katliam esnasında bin 275 kişi esir alındı. Bunlardan 150`sinin akıbeti halen bilinmiyor.
BATI, SEYİRCİ KALDI !
Bu katliam neticesinde onlarca aile yok edildi. Gelişmelere seyirci kalan Birleşmiş Milletler ve Batılı devletler, Ermenilerin yaptıkları katliamlara ve işgal hareketlerine ciddi bir tepki göstermediler. Ermenilerin, Mayıs 1992`de Nahçıvan`a saldırmalarından sonra Türkiye 1921 Kars Anlaşması çerçevesinde bölgeyi korumak için askerî müdahalede bulunabileceğini açıkladı. Uluslararası toplum, ancak Ermenilerin nüfusu 60 binden fazla olan Kelbecer`e saldırmasıyla harekete geçti. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, 822 sayılı kararı ile Ermeni kuvvetlerinin işgal altındaki topraklardan çekilmesini istedi, ancak bu sonuç vermedi. Kararın ardından AGİT bünyesinde arabuluculuk çalışmaları başlatıldı.
ANMA TÖRENLERİ

Hocalı`da katledilen yüzlerce Azeri`nin hatırası, bugün Azerbaycan genelinde yapılan çeşitli etkinliklerle anılıyor.

Üst düzey hükumet yetikilileri ve büyükelçilerin eşliğinde Bakü`nün Hatayı bölgesinde bulunan `Hocalı Şehitleri Anıtı` önüne gelen Cumhurbaşkanı Ilham Aliyev, anıt önüne çelenk bıraktı.

Türkiye saati ile 15.00’de ülkede bir dakikalık saygı duruşunda bulunuldu. Anma törenleri Azerbaycan’ın tüm yutrdışı temsilciliklerinde de gerçekleştirildi.

Hocalı katliamı 17`inci yıldönümünde Talat Paşa Komitesi tarafından da anma töreni düzenlendi.

İstanbul Attila İlhan Kültür Merkezi`ndeki anmaya Talat Paşa Komitesi adına Dr. Cüneyt Akalın ile Dünya Azerbaycanlılar Kongresi Yöneticileri Akil Alesker ve Ali Hacı katıldı.

Törende yapılan konuşmalarda, Türkiye-Azerbaycan dostluğunun önemi üzerinde duruldu. Talat Paşa Komitesi Sözcüsü Dr. Cüneyt Akalın, Ortadoğu`nun ve Kafkaslar`ın Büyük Ortadoğu Planları çerçevesinde tehdit altında olduğu bir dönemde, Türkiye- Azerbaycan dostuluğunun yaşamsal önemde olduğunu söyledi.

Dünya Azerbaycanlılar Kongresi Yöneticisi Akil Alesker de konuşmasında, herkesin "Hepimiz Hocalıyız, Hepimiz Azerbaycan Türküyüz" deme yürekliliğini ve samimiyetini ortaya koyması gerektiğini belirtti.