Bafra’da Ticaret ve Sanayi Odasının arkasındaki oto yıkamanın yıkık, eski ve yorgun duvarlarına baktınız mı?

 “Ey garip çizgilerle dolu han duvarları, ey hanların gönlümü sızlatan duvarları!..” Acaba bizim kulağımıza neler fısıldıyorlar. Haydi, o duvarların tarih fısıltısını dinleyelim. 

Orta ve Doğu Karadeniz bölgesinde, XVIII. yüzyılın ortalarından itibaren Karadeniz kökenli ağaların hâkimiyeti artmaya başlamıştır. Özellikle Orta Karadeniz’den Kafkasya’ya kadar uzanan coğrafyada, yaklaşık yarım yüzyıldan fazla bir süre, Caniklizâdeler sülalesinden gelen kişiler hüküm sürmüşlerdir. 

Mahmud Tayyar Paşa’nın isyanından sonra ailenin bölge üzerindeki denetimi ortadan kalkınca, bu defa yine aşağı yukarı aynı coğrafi alanda Hazinedarzâdeler ailesi nüfuz kurmuştur (1807-1846). Hazinedar ailesinde sırasıyla Süleyman Paşa, Osman Paşa, Abdullah Paşa görev yapmışlardır. Hazinedar Nâmdaş, Ahmet Mürsel Paşa Bafra ayanları arasında yer almış ve Bafra’da yöneticilik yapmış, han, camii inşa ettirmiş ve çok sayıda vakıf kurmuştur. Suyollarını onarmış, çeşmeler inşa etmiştir. Bu çeşmelerden Mescit Camii çeşmesi ve Taşlı Çeşme hala ayakta durmaktadır. 

Hazinadarzade Ahmet Paşa Bafra’da bugün Nuri İbrahim Camii’nin olduğu alana bir eskiden tütün tüccarlarının konakladığı ve alışveriş yaptıkları tütün hanı inşa etmiştir. Bu handa aynı zamanda bir tütün gümrüğü de bulunmaktadır.  Hanın içinde altı dükkân üstü camii olan yapı da mevcuttur. 

Bafra ve çevresinin 19. yüzyılda özellikle tütün kaynaklı ticaret ve tarım potansiyeli artmıştır. Kaliteli tütünün bu bölgede yetiştirilmesi bölgeye olan ilgiyi artırmıştır. Bafra’ya; Kayseri ve Niğde’nin Andaval, Fertek, Endürlük, Sinasos (Mustafa Paşa) bölgelerinden Osmanlı Rum vatandaşları gelip yerleşmişlerdir. Bu ailelerden bazıları Yelkencioğulları, Arzuoğulları, Dilmitoğulları, Andavaloğullarıdır. 

Bafra’nın ticari hayatında önemli roller oynamışlardır. 1859’da Rum tüccarlardan Haralambo, Hazinedarzade Ahmet Paşa’nın Hanına alternatif bir başka han inşa ettirerek tütün gümrüğünü buraya taşımak istemiştir. Hazinedarzade Ahmet Paşa merkeze dilekçe vererek bu duruma karşı çıkmıştır. Haralambo tüm uğraşlarına rağmen başarısız olmuştur.

Haralambos Hanı zamanla Bafra’daki önemli hanlardan biri haline gelmiştir. Bu han bir tütün çarşısı olarak da kullanılmıştır. Bu handa yüzden fazla dükkân bulunmaktadır. 

Millî mücadele döneminde Pontus faaliyetlerini destekleyen bazı yerli Rum tüccarlar istiklal mahkemelerinde yargılanıp idam cezasına çarptırılmışlardır. Bunlardan birisi de bu hanın sahibi tüccar Haralambos Panteloğludur. 

Lozan sonrası yapılan nüfus mübadelesi ile han Müslümanların eline geçmiştir. Tütünler burada büyük tongalar haline getirilip ihracata hazır hale getirilmiştir. Bafralılar bu hana zamanla Haralambos Hanı ifadesini kullanmışlardır. 

Bir dönem Bafra’nın tütün üreten çiftçilerine tonga çulu buradan dağıtılmış ve yabancı tütün şirketlerinin de (Maslak Viktor) yer aldığı mekân olmuştur. Bu handan alınan tütünler develer vasıtasıyla Samsun’a taşınmıştır. Bafralı çocuklar Handa bağlı olan develerin bacaklarının arasından geçmeyi erkeklik göstergesi saymış ve onu oyun haline getirmişlerdir. Haralambos Hanı günümüzde Hacınabi Mahallesi Tekel Caddesi’nde bulunan Bafra Ticaret ve Sanayi Odasının hemen arkasında Tekel otoparkına bitişiktir. Arka kapısı, bahçe duvarları, meydanı günümüze ulaşmayı başarmıştır. Bu Hanın köşesinde Bafra için önemli Zürra (Tarımla uğraşan çiftçiler) Kahvesi de uzun yıllar müşterilerine hizmet vermiştir.

Sevgili dostlar kalan han duvarlardan çıkan hikâye budur.

Selam ve saygılar

Emin Günaydın

Tarihçi-Sosyolog
bafrahaber.com - 23 Mart 2023, Bafra

Not: Yazının kaynak gösterilerek dahi kopyalanıp yayımlanması yasaktır. Yazıyı sadece başlığı ve manşet resmi ile link vererek paylaşabilirsiniz.