Bir varmış, bir yokmuş, evvel zaman içinde, kalbur saman içinde, Bafra Bafra’yken, Bafralı ülkenin en kültürlü ve medeni toplumuyken, takvimler 1939 yılını göstermektedir.
Adı geçen yılda yabancı ülkelere verilmiş olan elektrik üretim imtiyazları, zamanın hükümeti tarafından kaldırılır.
Ülke el fenerlerinin bile yurt dışından ithal edildiği günleri yaşamaktadır. 1902 yılında ilk kez Tarsus’ta bir Avusturyalı mühendis tarafından küçük bir hidroelektrik santralinden 2 KVA civarında üretilen elektrik, 2. Dünya savaşının patlak vermesiyle doğan gaz sıkıntısına, alternatif bir umut olmuştur.
Zira evlerin tek aydınlatma aracı gaz lambalarıdır. Gaz o yıllarda devlet eliyle kurulan gazhanelerde karne ile dağıtılmaktadır.
2. Dünya savaşı bütün şiddetiyle devam etmektedir. Türkiye’nin rahat nefes alabildiği, kendine güveninin arttığı yıllardır.
Hatay’ın ülke topraklarına katılması gibi büyük sorunlarında halledilmesi yatırımları hızlandırır.
Günümüzün en temiz, en ucuz ve en kullanışlı enerjisi olan elektrik, şehirlere kurulan elektrik fabrikalarıyla sağlanmaya başlar.
1938- 1943 yılları arasında Bafra’da Belediye Başkanlığı yapan Kamil Çuhacı da konuya ilgisiz kalmaz.
1941 yılında ilk elektrik fabrikası, Dilmitoğlu bankasının sahibi Bafralı Dimestonis Dilmitoğlu’nun yaptırdığı, bir dönem Şehir Kulübü ve Tarım Kredi Kooperatif binası olarak da hizmet veren şimdiki Bafra Müzesinin yanındaki arsaya yapılır.
Lister Petter marka 100 hp motorlu, 80 kva güç üreten jeneratörle Bafra’ya ilk elektrik verilmiş olur.
Önceleri sokak lambalarını aydınlatan elektrik, lambaların altında ödevlerini yapıp ders çalışan öğrencilerin de zihinlerini aydınlatıp, geleceğin doktor, mühendis ve öğretmenlerini ülkemize kazandırmıştır.
Evlere elektrik bağlanmasa da Bafra halkı durumdan memnundur. Memnuniyet, sürekli büyüyen şehirde sarfiyatında artmasına neden olur.
1944-1950 Yılları arasında Belediye Başkanlığı yapan Mustafa Ergin tarafından, elektrik ihtiyacının mevcut fabrika tarafından karşılanamaması üzerine, yeni bir elektrik fabrikası için kollar sıvanır.
Ağıllar Köyü yolu üzerinde gazhaneye yakın, mal pazarının karşısındaki arazide (Bafra Belediyesi Makine İkmal Müdürlüğü), bir Alman firmasına 1946 yılında yeni bir elektrik fabrikası yaptırılır.
Bu fabrikada Alman Margirus firmasının ürettiği Deutz marka 100 hp gücünde su soğutmalı 2 adet motordan oluşan 75’er kva gücünde ünite devreye sokulur.
Elektriğe olan ihtiyaç öngörülenden daha yükseğe çıkar, 1950 yılında, eski elektrik fabrikasındaki jeneratör Rus Hasan isminde Samsunlu bir usta tarafından yerinden sökülüp bakımı yapılarak yeni fabrikaya monte edilir. Bir Türk ustası için bu büyük bir başarıdır.
1960 yılına gelindiğinde elektrik üretimi oldukça yetersiz haldedir.
Bafra’da 18 yıl kesintisiz belediye başkanlığı yapan rahmetli Ali Kale başkanlık yaptığı dönemde de bir efsanedir.
Sorunu çözmesi uzun sürmez, Çekoslovak üretimi, 500 hp gücünde Skoda marka motorlu 380 kva çıkışlı yeni bir jeneratör devreye sokulur.
Motorların devri son derece düşük olduğundan oldukça hantal durumdadır, motorun soğutulması için 22x22x1.20 ebadında 580 ton su alabilen havuz yapılır.
Evlere de yaygın olarak elektrik verilmeye başlanmıştır.
1968 yılında İnegöl elektrik fabrikasında atıl durumda kalmış olan aynı jeneratörden bir tane daha vardır o jeneratörün de monte edilmesiyle toplam üretim 995 kva saate çıkarılır.
Elektrik sadece Bafra’nın ev ve sokaklarını aydınlatmayla kalmaz. Bedeli karşılığında düğünlere, panayırlara temsillere, günübirlik elektrik sağlanmasına da yol açar.
Elektriğin yaygınlaşması Bafra’daki ekonomik hayata da canlılık getirir. Elektrik malzemeleri satışında patlama yaşanır, daha sonraları ise elektrikle çalışan alet satışında büyük bir artış olur. Resmi daireler, okullar, camiler elektriğin peşindedir.
Yapılan büyük baraj yatırımlarının meyvesi alınır. 1971 yılına gelindiğinde, 25 yıl 8 ay hizmet veren Bafra elektrik fabrikası şalter indirir.
Bafra elektrik fabrikası ürettiği elektriğin yanında, motorların soğutma suyu olarak kullanıldığı havuzunun 22-24 derece arasında değişen suyunda yıllarca, yüzlerce sazan balığı yetiştirilmiş, havuzunda yasak da olsa genç ve çocuklar yıllarca yüzmüştür.
Diğer motorların deşarj edilen radyatör sularında kadınlar yıllarca çamaşırlarını yıkamış, o dönemin insanlarında yaşamın bir parçası olmuştur.
Civarda oturanlar mahallelerinin bile adını unutmuş nerede oturuyorsun sorusuna yalnızca elektrik fabrikasının orada cevabını vermişlerdir.
Çevresine ninni gibi gelen motor sesleri artık kesilmiş, tam bir sessizliğe bürünen elektrik fabrikası için zor günler başlamıştır.
İnsanlar vefasızdır. Onu çok çabuk unuturlar. Yalçın Engiz önderliğinde Engiz’de kurulan süt fabrikasına Lister Peter marka motorlu jeneratörler hibe edilir.
Daha sonra 380 kva gücündeki skoda motorlu jeneratörlerden biri Kastamonu Cide kereste fabrikasına, bir diğeri ise Batman Belediyesine gönderilir.
Elektrik fabrikası üzgündür. Emekliliğinde Avrupa’daki çağdaşları gibi müze olmayı beklerken, ciğerleri sökülüp parçalanmış, bir kenara atılmıştır.
Hâlbuki kimlerin doğumunda, düğününde, tahsilinde, aydınlatma görevi yapmamıştır ki! Efsane Belediye Başkanı Ali Kale, her işten ders çıkaran ileri görüşlü ender bulunan belediye başkanlarından biridir.
1971 yılında kapatılan elektrik fabrikasındaki soğutma suyu havuzunda gençlerin neşe içinde yüzdüğünü görmüş, o yıllarda yapılması hayal bile edilemeyen içinde dönemin en güzel yüzme havuzlarının da bulunduğu Turistik Tesisleri aynı yıl Bafra’ya kazandırmıştır. Bafra’nın yitip giden nice değerleri gibi elektrik fabrikası da tarihin tozlu sayfaları arasında yerini almıştır.
Artık har vurup harman savurulmuş değerleri yazarak da olsa koruma altına alıp bir sonraki nesile aktarmak Bafra’yı seven, kendini Bafralı hisseden herkesin boynunun borcudur.
Bu yazıdaki bilgileri aktarırken, çalıştığı günlerdeki heyecanını tekrar yaşayan elektrik fabrikası baş makinisti Sayın Turan Yıldız’a tüm Bafralılar adına teşekkür ediyorum. Allah sağlıklı uzun ömürler versin.
Recep Yılmaz
