Değerli okurların ve hemşerilerim bu hafta sizlere Bafra’nın Çeşmelerini yazıyorum. Yazdığım bu çeşmeler ile ilgili büyüklerinizden kalma aile arşivlerinizde bu çeşmelerin fotoğrafları bulunuyorsa bana mail atabilirsiniz.
Bafradaki tarihi çeşmelerimiz arasında faal olan ve günümüze gelen birçok çeşme vardır. Bunlardan en bilinenlerden birisi de Ali Bey Çeşmesidir. Cumhuriyet Meydanında bulunan çeşme 1751 yılında yapılmıştır. Düzgün kesme taşlardan inşa edilmiştir. Ön cephesinde iki sütun, arka da iki yarım sütunla taşınan yuvarlak kemerlidir. Kemerin her iki tarafı da çiçek motiflidir. Duvarda 8 satırlık bir kitabesi vardır. Altında kemerli bir niş ve o niş’in altında 4 satırlık bir kitabe daha bulunmaktadır. Arka cephesinde başlıklı iki yarım sütunla taşınan büyük yuvarlak kemeri, ortada iki yarım sütunla ve kenardaki iki plasterle taşınan üç kemerli bir bölümü vardır. Ortadaki kemerin üzerinde üç satırlık kitabesi vardır. Bafra meydanında bulunan Ali Bey Çeşmesini günümüze ulaşmayan Cumhuriyet Meydanındaki Paşa Hamamını yaptıran Hacı Ali Paşa’nın yaptırdığı tahmin edilmektedir.
Şu an Bafra Belediye Binasının olduğu alan eski yıllarda boş bir tarlaymış ve 1940-70 li yıllar arasında bu alan meydan ve garaj olarak kullanılırmış. Çevresi tahta tarabalarla çevrili bu büyük alanın içinde kurnalı büyük bir çeşme varmış. Belediye Sinemasının kapısının olduğu yere denk gelen kısımda bulunan bu çeşme Kara Taş’tan yapılı bir çeşmeymiş. Önünde yalağı ve arkasında büyük bir deposu varmış. Bu alanın içinde ayrıca tahta bir kahve, tahta lokanta ve tahta manav’da bulunurmuş. Meydandaki esas çeşme bu alanda bulunan çeşmeymiş. Üzerinde kitabesi olmayan bu çeşme hangi tarihte kim tarafından yapıldığı bilinmiyor. Yeni Belediye Binası buraya yaptırılırken bu çeşme de yıkılmış.
Bu çeşme Aslanlı Konağın yanındaki sokağa girdiğinizde (Rızacami sokak ) 100 metre ilerine Cumhuriyet Meydanından gelen cadde ile birleşen köşedeymiş. Yani rahmetli Diş Doktoru Levent Kolaylı’nın muayenehanesinin karşı köşesi. Burada eskiden aynı mescid camisi gibi bir tahta cami varmış. Bu camiyi ve yanındaki çeşmesini benim babaannem Zahide Çizmeli’nin dayısı DP 1950-54 Bafra Milletvekili Ulema Hasan Ustazade’nin babası Ahmet Efendi 1880 yılında yaptırmış. Caminin önündeki bu çeşme Kara Taş’lı bir Çeşmeymiş. Ahmet Efendinin kendi mülkü olan bu cami ve çeşme daha sonra mirasa girmiş ve oğlu Hasan Ustazade’den torunu olan Dr Sedat Ustaoğlu tarafından, bakımsızlıktan yıkıldığı ve kullanılamaz hale gelmesi nedeniyle arsasıyla birlikte satılmış. Kitabesi olmayan bu çeşme uzun yıllar o bölgenin su ve camiye gelenlerin abdest ihtiyacını karşılamış.
Bu Çeşme meydandan İstiklal Caddesine giderken Aslanlı Konağı tam çaprazındaymış. Yani şu anda Yapı Kredi Bankasının bankamatiklerinin olduğu yerin 3-4 metre daha sağındaymış. Eskiden bizim çocukluğumuzda o bankamatiklerin ve o binanın olduğu yerde Mal Müdürünün lojmanı ve bahçesi vardı. Yan tarafta da fayton durağı. Şu an yol olan orası 1950 yılından önce Namık Hacıömeroğlu’nun dedesi Necip Hacıömeroğlu’nun bahçesiymiş. Mal Müdürünün olduğu bina ve o arsa da Mahmut Ağa’nın evi ve bahçesiymiş. Yani 1950 yılından önce Asmalı Konağın oradan ileriye doğru yol yokmuş. Şu an ki mevcut olan yol tahta tarabadan bahçe duvarlarıymış. Devrin faytonları, atları ve insanları yol olarak yandaki yolu kullanırlarmış. Yani Derviş Efendi Sokağa giden ve o köşeden Şifa Hamamına dönen yolu kullanırlar, İstiklal Caddesine çıkarlarmış. 1950 de Hacıömeroğlu’nun ve Mahmut Ağa’nın bahçelerinin bir kısmı istimlak edilerek oradan yol açılmış ve o yol açılması sırasında Mahmut Ağa Çeşmesi’de yıkılmış. Oradan yol geçtikten bir süre sonra da, o yol güzergahında evler ve daha sonra da Hacıömeroğlu apartmanı yapılmış.Hacıömeroğlu’nun apartmanın olduğu yerde Necip Efendinin 2 katlı çok güzel bir tahta bir ev varmış. O evin ve evin önündeki Mahmut Ağa Çeşmesinin fotoğrafları Namık abi’de var mı bilemiyorum.
Bu çeşme 1953 yılında Bafra Belediye Başkanı Necati Bora tarafından yaptırılmıştır. Çeşmenin yeri Kirazların Apartmanın köşesinden dönüp, Dr Fevzi Birer’in evine giden yol güzergahında olup, Güven Aytünür’ün şu anki Otopark ve yıkama yerinin karşı köşesindeymiş. Kooperatifçi Osman Dayının 2 katlı evinin önündeymiş. Belediye Başkanı Necati Bora döneminde Bafra’ya ilk terkos suyu geldiğinde, Necati Bey buraya bir çeşme yaptırmış ve terkos suyunu da bu çeşmeye bağlatmış. Gazipaşalılar uzun yıllar bu çeşmenin suyunu kullanmışlar. Tarihi bir çeşme olmamakla birlikte yaklaşık 15-16 yıl sonra yıktırılmıştır.
Bu çeşme İshaklı mahallesindedir. Tarihi değeri olmayan bu çeşmenin üzerinde 1945 yazmaktadır. Üzeri kemer şeklinde olan bu çeşmenin önünde de taştan yalağı vardır.Bu çeşmenin özelliği o yıllarda civarda bulunan kar kuyularının altında olmasından dolayı tatlı su akmasıdır. 1949-50 li yıllarda Mübaşir Fahrettin Zengin’in babası Ali Dayı evlere buradan eşek ile tatlı su getirir ve küplere boşaltırmış. O yıllarda Bafra’nın tatlı su ihtiyacını karşılayan çeşmelerden bir tanesi de bu Aynalı Çeşmeymiş.
Bugünkü Adnan Menderes Parkı’nın kapısının önünde olan bu çeşmenin 1918 yılında yapıldığı tahmin edilmektedir. Son Osmanlı dönemine aittir. Çeşmenin orijinal hali; alt kaidesinde Ünye mermeri kullanılmış, üst kaide 4 ayak üzerine oturtulmuş bir huni şeklindedir. Daha sonra huni şekli zarar görerek yıkılmış ve yarı Kümbet’in şeklinde yeniden yapılmıştır. Çeşmenin 4 ayaklı kaidesinin ve Kümbet’in çevresi kartonpiyer’e benzeyen (kalıba dökme) yapraklar şeklinde beton süsler ile süslenmiştir. Diğer bir adı da halk arasında Debboy Çeşmesidir. Debboy askeri malzemeler konulan büyük depo demektir. Çeşmenin tam karşısında Askerlik Şubesi ve şubenin yanında da büyük bir iki katlı Debboy vardır.
Bafra Askerlik Şubesinin karşısında olan Hüseyin Bey Çeşmesi 1909 yılında Kazanasmazzade Abdurrahman Ağa tarafından, genç yaşta verem hastalığı nedeniyle vefat eden oğlu Hüseyin Bey’in hayratı olarak yaptırılmıştır. Çeşme altıgen bir plan şeklindedir ve her yüzünde bitkisel motiflerle süslü çerçeve bulunmaktadır. İki yüzünde kitabesi vardır. Orijinal halinin önünde Kara Taş’tan 40-50 cm yüksekliğinde yalağlı bulunmaktadır.Çatı kısmı ise bakır saç’lıdır ve koniktir.Çeşmenin açılışını Şehir Emini yani Belediye Başkanı Yordonaki Efendi yapmıştır. Kitabesinde Bafra Eşrafından Kazan Hacı Abdurrahman Ağa’nın mahdumu merhum Hüseyin Bey’in eseri yazar.
Bu çeşme Kargalı Mahallesinde bulunmaktaydı bu nedenle de Kargalı Çeşmesi olarak anılırdı. Kargalı Mahallesi denilen yer şu an ki Cumhuriyet Mahallesinin olduğu yerdir. Çeşmenin tam olarak olduğu yer ise şu an ki Kargalı Sokak ile Hacı Zülfikar Sokağın birleştiği köşedir. Çeşme tarihi bir çeşme olmakla birlikte üzerinde kitabesi bulunmamaktadır. Kara Taş’tan yapılan çeşmenin arkasında da deposu bulunmaktaydı. Kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir.
Büyükcami Mahallesinde bulunan Mescid Camii’nin bahçesindedir. Mescid Camii ilk olarak ahşap tahtadan yapılmış bir camidir. Çeşme aslında caminin bahçesinin içinde değil, dışındaymış. Şu an ki caminin bahçe duvarlarının tam köşesinde, üç yol ağzına çapraz şekildeymiş. Yani yönü karşı köşedeki bakkal dükkanına bakıyormuş. 1970 li yılların başında tahta cami yıkılıp yerine betonarme yeni cami yapılınca, çeşmede itinalı şekilde sökülerek bahçeye, şu an ki yerine monte edilmiştir. Çeşme 1840 yılında yapılmış olup, Kitabesinde ‘’ Degah-ı Ali Kapıcıbaşlarından Bafra Ayanı Hazinedarzade Necabetlu Ahmed Efendi Hazretlerinin Hayratı yazmaktadır. Aykut Gezen’in büyükbabası Şeyh Mahmut Efendi yaklaşık 1930-1970 yılları arası 40 yıl kadar bu mescid’in imamlığını yapmıştır.
Hacınabi Mahallesinde, Tekel Caddesi üzerinde bulunan Kadı Çeşmesi 1778 yılında Kadı Ali Efendi tarafından yaptırılmıştır. Üst kısmında bir kitabesi bulunmaktadır. Kitabe de “İçene afiyet, geçene selamet. Sahip-ül hayrat Vel hasenat Kadı Ali Efendi kıldı vasiyet” yazmaktadır. Yanları iki kısa plasterli ve kurnası mermerdir.
TAŞLI ÇEŞME
Bafra Tabakhane Mahallesi ile Hacınabi Mahallesinin birleştiği yerde bulunan çeşme İzzet Ağa Sokağının başındadır. Kitabesinde Dergah-ı Ali Kapıcıbaşlarından Bafra Ayanı Hazinedarzade Necabetlü Hamdi Efendi Hazretleri tarafından 1840 yıllarında yaptırılmıştır. Şu an virane haldedir. Taşlı Çeşme ile Mescid Çeşmesini aynı tarihte yaptıran aynı kişidir.
ALBAY’IN ÇEŞMESİ
Halk arasında Albay’ın Çeşmesi olarak bilinen bu çeşme 1965 yılında dönemin Belediye Başkanı Ali Kale ve Albay Sulhi Kılcıoğlu tarafından yaptırılmıştır. Eski Hastahane karşısındadır.
Bu çeşme Eski Kaymakamlık Lojmanı olan, şimdi Tütün Müzesi olarak kullanılan yapının önündeki çeşmedir. 1939 yılında Aziz Efendi ( Aziz Güriş ) tarafından ölen oğlu Enver’in hayratı için yaptırılmıştır. 1938 yılında 20 yaşında Almanya’da Makine Mühendisliği eğitimi görürken vefat eden Enver Bey, Bafra Avcılar Kulübü Başkanı Enver Turan’ın büyük dayısıdır. Enver amcanın adı dayısından gelmektedir. 1954-60 arası DP Bafra Milletvekili olan Ömer Güriş’in abisi olan Enver Bey adına yaptırılan bu çeşme 40 yıl kadar kullanılmıştır. 1980-83 yılları arasında yol genişletme çalışmaları sırasında yıkılmıştır
AHMET FARUK URFALI
12 Eylül 2018, Bafra Haber
